Beginnende geletterdheid

Omschrijving

Taaldomein waarin de oriëntatie op en de verwerving van de beginselen van de geschreven taal centraal staan (groepen 1 tot en met 3).

Toelichting

Voor het onderwijs Nederlands zijn 12 kerndoelen vastgesteld, verdeeld over de domeinen Mondeling onderwijs (kerndoelen 1 tot en met 3), Schriftelijk onderwijs (kerndoelen 4 tot en met 9) en Taalbeschouwing, waaronder strategieën (kerndoelen 10 tot en met 12). Beginnende geletterdheid start in groep 1 en is een voorwaarde voor het bereiken van de kerndoelen van het Schriftelijk onderwijs: met verschillende doelen teksten kunnen lezen en schrijven.
In de fase van beginnende geletterdheid – in de groepen 1 tot en met 3 – oriënteren leerlingen zich op geschreven taal; herkennen ze de functies van geschreven taal; krijgen ze zicht op het verband tussen gesproken en geschreven taal; ontdekken ze het principe van het alfabetisch schrift en leren ze de elementaire leeshandeling uit te voeren. Ze leren niet alleen de beginselen van het lezen, maar ook van het schrijven. Ze leren met andere woorden hun gedachten aan papier toe te vertrouwen en schriftelijk met anderen te communiceren.
De term ‘aanvankelijk lezen’ verwijst naar de fase waarin leerlingen het alfabetisch principe ontdekken en de elementaire lees- en spellinghandeling leren uitvoeren. Het taal- en leesonderwijs in groep 3 is veelal sterk op deze fase gericht.

Zie vooral

Ontwikkeling geletterdheid; methodieken beginnende geletterdheid; jeugdliteratuur.

Bronnen

Aarnoutse, C. , Verhoeven, (red.) R. van het Zandt & H. Biemond (2003): Tussendoelen gevorderde geletterdheid. Leerlijnen voor groep 4 tot en met 8. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.
Bacchini, S., R. Dekkers, H. Paus, Th. Pullens & M. Smits (2006): Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. Muiderberg: Coutinho.

Beernink, R., E. van Koeven, P. Litjens, A. de Groot & M. Vreman (2006): Taaldidactiek. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff. Hoofdstuk C, Beginnende geletterdheid.
Bus, A.G., K.G. Henseler & E. Klatter (1991): Lezen en schrijven in de onderbouw: praktische implicaties van het onderzoek naar 'emergent literacy'. Amersfoort: C.P.S.
Chall, J.S. (1983): Stages of Reading Development. New York: McGraw-Hill.
Daems, F., K. van den Branden & L. Verschaffel, red. (2004): Taal verwerven op school. Taaldidactiek voor basisonderwijs en eerste graad secundair. Leuven: Acco. Hoofdstuk 3, Ontluikende geletterdheid in het kleuteronderwijs: of hoe peuters en kleuters schriftelijke communicatie kunnen verkennen.
Elsäcker, W. van der, A. van der Beek, J. Hillen, & S. Peters (2006): De Taallijn. Interactief taalonderwijs in groep 1 en 2. Nijmegen: Expertisecentrum.
Gelderen, A. van, M. Hoogeveen & I. Zijp (2004): Met een blik op de toekomst. 25 jaar leerplanontwikkeling onderwijs Nederlandse Taal in de basisschool. Enschede, SLO.
Hansma, H. (2001): Kansrijke Taaldidactiek in groep 1-8. Baarn: HB uitgevers.
Huizenga, H. (2000): Aanvankelijk en technisch lezen. Serie Taal & Didactiek. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Huizenga, H. & R. Robbe (2005): Competentiegericht taalonderwijs. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff. Hoofdstuk 6, Aanvankelijk lezen.
Knijpstra, H., B. Pompert & T. Schiferli (1997): Met jou kan ik lezen en schrijven. Een ontwikkelinggerichte didactiek van het leren lezen en schrijven in groep 3 en 4. Assen: Uitgeverij van Gorcum.
Leij, A. van der, A.J.C. Struiksma & J.P. Vieijra (1995): Diagnostiek van technisch lezen en aanvankelijk spellen. Amsterdam: Vrije Universiteit.
Norden, S. van (2004): Taal leren op eigen kracht. Taalverwerving op school met behulp van de werkwijze van taalvorming. Assen: Uitgeverij van Gorcum.
Bacchini, S., R. Dekkers, C. Markesteijn, H. Paus, Th. Pullens & M. Smits (2006): Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. Bussum: Coutinho. Hoofdstuk 9, Beginnende geletterdheid.
Schraven, J. (1996): Zo leer je kinderen lezen en spellen. Zutphen: TGM.
Tomesen, M. & M. van Kleef (2005): Strategisch lezen en schrijven met jonge kinderen. Prototypen voor lees- en schrijfonderwijs in betekenisvolle contexten. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.
Verhoeven, L. (2001): Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.
Verhoeven, L. & H. van de Ven (2002): Interventie bij beginnende leesproblemen. Evaluatie van het ELLO-project. Leuven–Apeldoorn: Garant Uitgevers.
Verhoeven, L. & C. Aarnoutse (red.) (1999): Tussendoelen beginnende geletterdheid. Een leerlijn voor groep 1 tot en met 3. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.