Taalbeschouwing

8. Taalbeschouwing

Omschrijving

Taaldomein waarin het reflecteren op taal als systeem, op het gebruik van taal en op de functie van taal centraal staat.

Toelichting

Traditioneel grammaticaonderwijs
Het traditionele grammaticaonderwijs, waarin zinsontleden en woordbenoemen centraal staan, is de oudste vorm van taalbeschouwingsonderwijs. Dit onderwijs spitst zich toe op het analyseren van de structuur van zinnen aan de hand van een vaststaand begrippenapparaat.

Reflectie op eigen taalvaardigheid
In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd een andere vorm van taalbeschouwingsonderwijs onder de aandacht gebracht waarin het leren onderzoeken van taalverschijnselen het doel was. De eigen taalvaardigheid en taalbeheersing vormen daarbij het uitgangspunt. Leerlingen zijn immers vaardige gebruikers van een taal en hebben daarover veel (onbewuste) kennis en intuïties. Het bewustmaken van deze kennis, niet alleen over de structuur maar ook over het gebruik van de taal, vormt het doel van dit type taalbeschouwingsonderwijs.

Strategieën
Strategisch leren is een van de drie pijlers van interactief taalonderwijs. Een dergelijke manier van leren, waarbij strategieën worden aangeleerd en ingezet, vraagt om een bepaalde vorm van taalbewustzijn. Het werken aan dit taalbewustzijn is een derde vorm van taalbeschouwing die tot doel heeft de taalvaardigheid te vergroten. Deze vorm van taalbeschouwing is terug te vinden in de afzonderlijke domeinen.

Voor het onderwijs Nederlands zijn 12 kerndoelen vastgesteld, verdeeld over de domeinen Mondeling onderwijs (kerndoelen 1 tot en met 3), Schriftelijk onderwijs (kerndoelen 4 tot en met 9) en Taalbeschouwing, waaronder strategieën (kerndoelen 10 tot en met 12). In de kerndoelen wordt gebruikgemaakt van de hierboven genoemde vormen van taalbeschouwing.

Kerndoelen voor taalbeschouwing
In kerndoel 10 vinden we taalbewustzijn en het gebruik van strategieën terug: de leerlingen leren bij de doelen onder mondeling taalonderwijs en schriftelijk taalonderwijs strategieën te herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen.

Kerndoel 11 heeft betrekking op traditioneel grammaticaonderwijs gekoppeld aan spelling: de leerlingen leren een aantal taalkundige principes en regels. Zij kunnen in een zin het onderwerp, het werkwoordelijk gezegde en delen van dat gezegde onderscheiden.
De leerlingen kennen:
- regels voor het spellen van werkwoorden;
- regels voor het spellen van andere woorden dan werkwoorden;
- regels voor het gebruik van leestekens.
In kerndoel 12 gaat het onder andere om het aanleren van de terminologie om over taal te denken en te spreken, over reflectie op eigen taalvaardigheid: de leerlingen verwerven een adequate woordenschat en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. Onder woordenschat vallen ook begrippen die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken en te spreken.

Zie vooral

Opvattingen taalonderwijs algemeen; taalgebruik; didactiseren van taalverschijnselen.

Bronnen

Aarnoutse, C. & L. Verhoeven (red.) (2003): Tussendoelen gevorderde geletterdheid: Leerlijnen voor groep 4 tot en met 8. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.

Bacchini, S., R. Dekkers, C. Markesteijn, H. Paus, Th. Pullens & M. Smits (2006): Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs.. Muiderberg: Coutinho. Hoofdstuk 6 en 12.

Beernink, R., E. van Koeven, P. Litjens, A. de Groot & M. Vreman (2006): Taaldidactiek. Utrecht: ThiemeMeulenhoff. Deel E.

Daems, F., K. van den Branden, K. & L. Verschaffel (red.) (2004): Taalverwerven op school. Taaldidactiek voor basisonderwijs en eerste graad secundair. Leuven/Voorburg: Acco. Hoofdstuk 10.

Dekkers, P. (1997): Onderwijs in Taalbeschouwing, Baarn: Bekadidact.

Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008): Over de drempels met taal en rekenen. Enschede: SLO.

Gelderen, A. van, M. Hoogeveen & I. Zijp (2004): Met een blik op de toekomst. 25 jaar leerplanontwikkeling onderwijs Nederlandse Taal in de basisschool. Enschede: SLO.

Huizenga, H. (2001): Taal en didactiek:Taalbeschouwing. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Huizenga, H. & R. Robbe (2005): Competentiegericht taalonderwijs. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff. Hoofdstuk 12, Taalbeschouwing.

Huizenga, H. & R. Robbe (2009): Taalonderwijs ontwerpen Taaldidactiek voor het basisonderwijs. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Paragraaf 3.5, 4.1, 4.6.

Nijmeegse werkgroep Taaldidactiek (2002): Taaldidactiek aan de basis. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hoofdstuk 2, 4, 11.

Verhoeven, L. & C. Aarnoutse (1999): Tussendoelen beginnende geletterdheid, Een leerlijn voor groep 1 t/m 3. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.